คำว่า"สงกรานต์" แปลว่า ผ่าน หรือการเคลื่อนย้ายเข้าไป ในที่นี้หมายถึงเป็นวันที่พระอาทิตย์ ผ่าน หรือเคลื่อนย้าย จากราศีมีน เข้าสู่ราศีเมษ ในเดือนเมษายน ถือเป็นช่วงสงกรานต์ หากพระอาทิตย์ เคลื่อนย้าย ในช่วงเดือนอื่น ๆ ถือเป็นการเคลื่อนย้ายธรรมดา

 

        ตามปกติ พระอาทิตย์จะย้ายจากราศีหนึ่ง ไปสู่ราศีหนึ่ง เป็นประจำทุกเดือน หรือจะเรียกว่าเป็นการย้าย จากกลุ่มดาวหนึ่งไปสู่อีกดาวหนึ่ง  ตามหลักโหราศาสตร์หรือภาษาโหร เรียกว่า "ยกขึ้นสู่" ตัวอย่างเช่น พระอาทิตย์ยกขึ้น สู่ราศีเมษ ก็คือการที่พระอาทิตย์ ย้ายจากกลุ่มดาวราศีเมษ ซึ่งเป็นราศีถัดไป

 

        ในวันที่พระอาทิตย์ยกสูงขึ้น ในเดือนเมษายน จะตรงกับวันขึ้น 1 ค่ำเดือน 5 จะเรียกวันมหาสงกรานต์ และเป็นวันเวลาที่ตั้งต้นสู่ปีใหม่ เป็นวันเปลี่ยนจุลศักราชใหม่ ตามการคำนวณของโหราศาสตร์ เพราะสมัยโบราณเรานับเดือนเมษายนเป็นเดือนแรกของปี ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ได้กำหนดให้ใช้ วันขึ้น 1 ค่ำ เดือน 5 ซึ่งในปี พ.ศ.2432 ตรงกับวันที่ 1 เมษายน นับเป็น วันขึ้นปีใหม และใช้เรื่อยมา เพื่อให้สอดคล้องกับธรรมเนียมโบราณ เนื่องจากหากนับทางจันทรคติ จะตรงกับวันขึ้น 1 ค่ำ เดือน 5 คือวันสงกรานต์ หรือวันที่ดวงอาทิตย์ย้านจากราศีเมษไปสู่ราศีมีน ไปสู่ราศีเมษนั้นเอง และได้ใช้วันที่ 1 เมษายน เป็นวันขึ้นปีใหม่เรื่อยมา ถึงแม้ว่าจะไม่ตรงกับทางจันทรคติก็ตาม

       ต่อมา ในวันที่ 24 ธันวาคม พ.ศ. 2483 คระรัฐบาลของ จอมพลป.พิบูลสงคราม ได้ประกาศให้ใช้
วันที่ 1 มกราคม พ.ศ.2484 เป็นวันขึ้นปีใหม่ เพือให้สอดคล้องกับประเทศอื่นๆ เป็นสากลโลก และใช้เรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน นอกจากนี้ยังถือเอาวันที่ 15 เมษายน เป็นวันครอบครัว อีกด้วย

       สมัยก่อนถือว่าวันสงกรานต์ เป็นวันขึ้นปีใหม่ของไทย ตรงกับช่วงหลังฤดูเก็บเกี่ยวพืชพันธ์ธัญญาหาร คนสมัยโบราณจึงคิดทำกิจกรรมเพื่อเป็นการพักผ่อนหลังการทำงาน และเปิดโอกาสให้หนุ่มสาวได้พบ และสาดน้ำกัน เพื่อคลายความร้อนในเดือนเมษา

       ปัจจุบันประชาชนนิยมทำบุญตักบาตร สรงน้ำพระพุทธรูป รดน้ำ ขอพรผู้ใหญ่ เล่นสาดน้ำใน หมู่หนุ่มสาว ผู้ที่ทำงานในกรุงเทพฯ ที่มีภูมิลำเนาอยู่ต่างจังหวัด จะเดินทางกลับไปกราบขอพรผู้ใหญ่ และนำสิ่งของไปให้เพื่อแสดงความกตัญญูกตเวที เทศกาลสงกรานต์ จึงเป้นเทศกาลที่ส่งเสริมคุณธรรม ความกตัญญู ความรักระหว่างครอบครัว